www.84psp.fora.pl

Poltan

Ostatnio sięgnąłem do biblioteczki z materiałami, które przerabiałem kilka lat temu. Wiele z nich porusza problem fortyfikacji polowych i poglądów na temat ich użycia reprezentowanych w czasie I wojny światowej i tuż po niej. Niezwykle ciekawy był (i jest) w mojej opinii artykuł płk. Abramowskiego zamieszczony w pierwszym numerze Sapera i Inżyniera Wojskowego wydanym w 1922 roku. Wiem, że temat mija się nieco z zainteresowaniami członków grupy, ale wydaje mi się że warto się z nim zapoznać. Poniżej zamieszczam krótki wypis z życzeniem miłej lektury.
Czołem!

POZYCJE NIEMIECKIE 1915 – 1917 / 8 R. NA FRONCIE ROSYJSKIM
Inż. Pułk. W. Abramowski

I. Położenie ogólne.
Po opuszczeniu twierdz Kowno (w końcu lipca 1915 r.) i następnie Grodno (w drugiej połowie sierpnia tegoż roku) Rosjanie przeszli na prawy brzeg Niemna i, mimo dużych braków w swych szeregach (w korpusach było po 2000–3000 ludzi), braku naboi i zmęczenia, zdołali zatrzymać się na Niemnie, w pobliżu Merecza i Grodna. Dopiero nowe obejście przez Niemców od strony Nowoświecian, zmusiło ich porzucić linję Niemna i odejść dalej na wschód.
Położenie było rozpaczliwe. Cały szereg niepowodzeń i stałe cofanie się na wschód, dały Rosjanom dotkliwie odczuć swą słabość; Niemcy zaś, upojeni zwycięstwem, parli zapamiętale naprzód.
Potok uchodźców sprowadził do wojska rosyjskiego cholerę. Ogólna sytuacja zmuszała Rosjan przyznać się do ostatecznego przegrania kampanii 1915 roku. Sztab frontu zachodniego ewakuował Mińsk, w celu przygotowania się do nowej wiosennej kampanii na linji Połock, Berezyna, Bobrujsk. Innego wyjścia nie było, gdyż kawaleria niemiecka docierała już do st. Parafianowo i odchodzące z Lidy wojsko rosyjskie zostało napadnięte około Mołodeczna. Niemcy robili próby wysadzenia mostu kolejowego koło Borysowa i autor niniejszej notatki oczekiwał w pociągu sztabu frontu wiadomości czyja kawaleria osiągnie wcześniej most w Borysowie: niemiecka czy rosyjska. Niemiecka nacierała energiczniej, lecz nie miała czasu na wysadzenie mostu, bo za nią z tyłu gnał 10-cio krotnie silniejszy oddział kawalerii rosyjskiej.
Piechota rosyjska była w tym czasie bez naboi, artyleria bez pocisków; przemysł, chociaż zmobilizowany, nie pokrywał jednak potrzeb frontu. Łączność wojsk rosyjskich, nawet z najbliższymi sztabami była w wielu miejscach przerwana. Tym nie mnie dowódca frontu zachodniego, generał Ewert wydał rozkaz stawienia Niemcom oporu na linii Baranowicze – Mołodeczno i nie pozwalał sztabowi wyjechać z Mińska.
Oddziały sformowane na kredce z rezerw i rozbitych resztek były skierowane ku Berezynie (na wschód od Dokszyc) dla zatrzymania kawalerii niemieckiej.
W ten sposób, a głównie przez uderzenie Niemców w bok, zdołano ich zatrzymać na miejscu. W pierwszej połowie września położenie na froncie zostało zupełnie ustalone, natarcie Niemców zlikwidowane i kryzys minął. W dużym stopniu przyczyniły się do tego świeżo zbudowane pozycje w okolicach Baranowicz i Mołodeczna.
Ustalona wówczas linia szła przez Rygę, na wschód od Dźwińska ku jezioru Narocz, dalej na zachód od Mołodeczna przez miasteczko Smorgonie, na wschód od Baranowicz ku kanałowi Ogińskiemu, nie dochodząc do Pińska i stamtąd na południo-zachód, ku granicy austriackiej. Obydwie strony umacniały ją na gwałt; Niemcy bardzo starannie ogradzali się drutem kolczastym, Rosjanie zaś korzystali z zimy i jeżeli używali drutu kolczastego, to zakrawało to raczej na kpiny, gdyż przeciw 9–12 niemieckim rzędom palików, oplecionych grubym drutem, ze strony rosyjskiej wystawiono sieć o jednym rzędzie palików, wetkniętych w śnieg, lub zmarzłą ziemię i oplecionych najczęściej gładkim drutem telegraficznym.
Mało wymagający żołnierze rosyjscy siedzieli i marzli w rowach o formie zwykłych rowów przydrożnych; dla ogrzania się zaś, budowali w większości wypadków ziemianki, które zupełnie nie chroniły przed pociskami, nawet artylerii polowej.
Obrona pozycji rosyjskich zasadzała się głównie na maskowaniu.
Rosyjskie organizacje inżynieryjne pracowały w tym czasie na linii Berezyny, Witebska, Orszy, Mohylewa i prawie pod samą Moskwą.
W końcu grudnia formacje te przerwały budowę Berezyńskiej pozycji i wzięły się do robót frontowych, przyczep użyto wszystkich środków i materiałów, jakie tylko znajdowały się w rozporządzeniu Ministerjum Wojny.
O robotach wykonanych przez Niemców rosyjski sztab dowiadywał się zapomocą wywiadów i zdjęć lotniczych, lecz otrzymane dane przechowywano jako „tajne” i nawet odpowiedzialni kierownicy rosyjskich robót pozycyjnych nie mieli możności zaznajomienia się z niemi, podczas gdy w tym samym czasie Niemcy, co miesiąc drukowali i rozdawali oddziałom w ogromnej ilości plany rosyjskich pozycji z dokładnym oznaczeniem prac wykonanych w ciągu tygodnia. Lecz i tych danych tajnych rewolucja rosyjska nie zachowała i wszystkie wiadomości o niemieckich robotach pozycyjnych zostały zniszczone. Dlatego niżej załączony opis pozycji niemieckich na linii jezior Narocz, Smorgoń, Krewo – Wiśniów, wyjęty ze sprawozdania „Naczelnego kierownika robót 18-go polowo – wojennego budownictwa”, sporządzonego po zwiedzeniu tych pozycji w sierpniu i wrześniu r. 1920, posiada nie tylko wartość zbioru wzorów niemieckich dzieł fortyfikacyjnych, lecz również dokumentu historycznego.
Jak widać z tego sprawozdania, zwiedzona została tylko pozycja głównego oporu, najlepiej rozbudowana przez Niemców, pozycje zaś ubezpieczająca i odwodowa, były przez Niemców mało uwzględnianie w Rosji.
II. Pozycje.
Pozycje niemieckie pod Mołodecznem, leżąc w okolicy lesistej, zajmowały wzgórza, aby uzyskać daleki ostrzał. W przerwach, w dolinach, dla zwiększenia ostrzału linje rowów strzeleckich, pobudowane były o przedpiersiach nasypanych.
Obrona opierała się na silnych przeszkodach sztucznych, rozbudowanych miejscami w 10 – 14 rzędów drutu, uzupełnionych w tyle niską siecią lub sidłami.
Druty kolczaste były bezwarunkowo ostrzeliwane ogniem flankującym z rowów, lub ze stanowisk wysuniętych na wzór kojców. Dla lepszego ostrzału narys linii drutów nie jest równoległy do linii rowów.
Rozkład linii rowów strzeleckich jest dobrze pomyślany i doskonale zastosowany do terenu; w wielu wypadkach są one załamane pod kątem prostym, a przed sobą mają stanowiska dla czujek, z którymi łączność jest zapewniona zwykle przez specjalne korytarze z drutu kolczastego.
Wszędzie, gdzie tylko to było możebne, każda wolna przestrzeń w obrębie pozycji, parowy, wklęśnięcia i zapadnięcia są pokryte drutem kolczastym. Schrony, wejścia do nich, stanowiska obserwacyjne, wszystko to było ogrodzone drutem kolczastym, rowy zaś łącznikowe od czasu do czasu przegradzano specjalnymi drzwiami zadrutowanymi (opuszczającymi się lub skręcającymi się w wałek).
Przeszkody z drutu kolczastego są rozmaitych typów: kozły hiszpańskie z kątowników i z drzewa, sieci na palikach drewnianych i żelaznych, wysokich i niskich na przemian, t. zw. płot elektryczny (z pierwszym rzędem przystosowanym do elektryzacji), lub zawieszone przedmiotami brzęczącymi i dzwoniącymi i t. p. Również i sam drut jest rozmaity, spotyka się typy od normalnego do różnego rodzaju typów wzmocnionych, z gęsto lub luźno nasadzonymi kolcami, bardzo często spotyka się żelazo płaskie i kwadratowe.
Przejścia w przegrodach drucianych mają szerokość około 1 m.
Węzły oporu (na wzgórzach, w pobliżu dróg i przepraw przez rzeki) bronione są rowami strzeleckimi w kilka linii i mają schrony betonowe, zabezpieczające od pocisków artylerii ciężkiej.
Rowy strzeleckie na wzgórzach mają profil zwykły, w nizinach zaś są nasypane; odziane są zwykle żerdziami lub darniną, która na stromych spadkach jest przytrzymywana gładkim drutem, przeciąganym między zakopanymi w ziemię szynami lub kształtówkami. Przymocowana w ten sposób darnina wszędzie się dobrze przyjęła i zachowała aż do dzisiaj.
Na dnie rowów, nie wyłączając i łącznikowych, ułożono ściółkę z desek, lub oddzielonych żerdek, połączonych między sobą drutem, albo klamrami; pod ściółką znajdują się kanały ściekowe, odprowadzające wodę do rur drenowych lub do studni ściekowych. Odwadnianie jest wykonane bez zarzutu i przy zwiedzaniu pozycji, po upływie 3-ch lat od czasu jej zbudowania, wszędzie jeszcze działało wzorowo, choć przez cały czas pozostawało nieczyszczone i bez dozoru.
Rowy łącznikowe, głębokie i szerokie, są również odziane żerdziami, darniną, lub deskami. Większa część drewnianej odzieży obecnie jest zerwana i rozgrabiona, tam zaś gdzie pozostała, trzyma się jeszcze dotąd doskonale.
Każdy pagórek i wzgórze, na tyłach pozycji (600 m od głównej linii), są zużytkowane, jako stanowiska obserwacyjne.
Rowy strzeleckie są bogato wyposażone w stanowiska dla karabinów maszynowych, po większej części (do 90%) odkryte, oraz w stanowiska dla miotaczy bomb. W ogóle cała pozycja obfituje we wszelkiego rodzaju schrony, stanowiska obserwacyjne, itp. przy czym te budowle są doskonale zabezpieczone od pocisków i zaopatrzone we wszystko niezbędne, nie wyłączając nawet wieżyc pancernych, co na froncie rosyjskim przedstawiało dla Niemców ogromne trudności.
Do wyjścia z rowów pobudowano stopnie wypadowe z żelaznych i drucianych klamer, umocowanych w samem przedpiersiu.
Stropy zabezpieczające od pocisków z góry, przedstawiają się w postaci płyt betonowych lub żelbetowych, robionych zwykle na miejscu, lub przywożonych czasami w postaci gotowych (oddzielnych elementów). Z dołu pod tą płytą znajduje się kilka rzędów belek.
Spotyka się również schrony podkopowe których strop z ziemi rodzimej grubości koło 6 m wzmocniony jest 6–8 warstwami belek (średni. 25 cm), powiązanych między sobą płaskim żelazem grub. 6 mm.
W roku 1920, kiedy pozycje te były oglądane, części drewniane schronów były prawie doszczętnie rozgrabione, lecz płyty betonowe i same schrony zachowały się jeszcze doskonale.
Na pozycjach wszędzie zwracało na siebie uwagę wzorowe urządzenie i doskonałe zastosowanie wszystkich budowli do życia wojska; wszystkie ubikacje miały oświetlenie elektryczne i każda posiadała wodę z pompy, urządzonej w samym schronie.
Z wierzchu schrony pokryte są blachą gładką lub falistą, papą, brezentem, wewnątrz otynkowane, wybielone, czasami nawet wytapetowane i zawsze zaopatrzone w okna.
Dla zabezpieczenia od gazów trujących, okna i drzwi pokryte są materacami z ceraty, wypchanymi watą i wiórami; szyby w oknach mają siatkę metalową, zalaną wewnątrz szkła, zabezpieczającą od odłamków pocisków.
W samych schronach znajdują się prycze z siatkami sprężynowymi, stoły, taborety i krzesła.
Schrony znajdujące się na linji rowów strzeleckich, są połączone miedzy sobą, z tyłem i sąsiednimi rowami, linją telefoniczną, której centrala jest zwykle ulokowana w niedalekiej odległości za linją główną.
Na tyłach pozycji rozbudowano gęstą sieć wąskotorówek, dążących w licznych kierunkach w niektórych miejscach pozostały jeszcze do dzisiaj porzucone na polu rozbite wagony, przy wąskotorówkach dość często znajdują się pozostałości po obecnie zrujnowanych wytwórniach betonowych, w których wyrabiano płyty betonowe i żelbetowe dla schronów.
Dla zaznajomienia się szczegółowego z niemieckimi fortyfikacjami, jest podany schematyczny plan węzła Minkińskiego, pobudowanego na miejscu byłej wioski „Minkin” (okolice Smorgoni).
Na planie tym są wskazane druty kolczaste, rowy strzeleckie i łącznikowe, miejsca schronów i stanowisk obserwacyjnych.
Silny punkt oporu B zajmuje niewielką wyniosłość, prawie na jednym poziomie z leżącą naprzeciw niej pozycją rosyjską; punkt oporu C znajdujący się też na wzniesieniu ale w przerwie między „bastionami” A i B, rozbudowano słabiej. Dolina między B i C jest zabezpieczona siecią drutów.
Za rowem, łączącym grupy B i C, znajduje się rów na nasypie, przykrywający i poniekąd maskujący drogę pozycyjną.
Punkt oporu A przykrywa półkojec artyleryjski, broniący ogniem flankowym podejścia i przeszkód grupy B i ostrzeliwujący cały tył pozycji w razie zajęcia przez nieprzyjaciela punktu oporu B.
Punkt oporu A jest doskonale maskowany, chociaż w Rosji Niemcy na ogół lekceważyli maskowanie; o jego ukryciu świadczy to, że w pobliżu nie zauważono ani jednego leja od pocisków rosyjskich.
Półkojec posiada pomieszczenie dla obsługi dział i dla amunicji.
Obok niego znajdowało się stanowisko obserwacyjne z pomieszczeniem dla artylerzystów.
Rowy strzeleckie punktu op. A mają narys łamany, na każdym załamaniu postawiono karabin maszynowy z wnękami dla ukrycia karabinu i jego ładunków. Takich stanowisk, w dobrym jeszcze stanie, punkt oporu B posiada około 50 sztuk.
Schrony podkopowe na całym odcinku od A do B, oprócz połączenia za pomocą rowów łącznikowych, komunikują się jeszcze miedzy sobą chodnikami podziemnymi, obramowanymi ramami holenderskimi.
Stanowiska obserwacyjne posiadają oprócz szczelin dla obserwacji bezpośredniej, również i peryskopy, które często można spotkać i w innych schronach mieszkalnych.
Linie rowów całego węzła obficie połączono miedzy sobą rowami łącznikowymi, dobrze dostosowanymi do terenu.
Dla maskowania rowów przed aeroplanami, przykrywano je z wierzchu siatkami zarzucanymi trawą, gałązkami itp. co prawie zupełnie uniemożliwiało rozróżnienie ich na fotografiach.
Rowy łącznikowe przygotowano do obrony i zaopatrzono w stanowiska dla karabinów maszynowych; w ten sposób powstały zamknięte punkty oporowe.
Grupa A posiada pilon obserwacyjny, dla obserwacji tyłów pozycji.
Koło drogi do Wilna znajduje się stanowisko obserwacyjne dla dowódcy z którego doskonale widać prawe skrzydło odcinka – miejsce najważniejsze dla Niemców, ze względów na drogi tędy prowadzące. Stanowisko to połączono ze schronem dla sztabu pułku zabezpieczonym od ciężkich pocisków i zaopatrzonym we wszelkie wygody: piece kaflowe, tapety na ścianach, meble, szafy itp. gdzie znajduje się stanowisko na drużynę z jednym karabinem maszynowym.
Strumień płynący między punktami oporu E i B przegrodzono poprzek drutem kolczastym, a na brzegach jego zbudowano kilka schronów, które otoczono klombami i połączono mostkami.
Na opisanych wyżej pozycjach niemieckich daje się zauważyć porządek graniczący prawie z szablonem, wszędzie widać chęć używania tylko budowli już wypróbowanych i tylko według zatwierdzonych projektów. Ma to swą wyższość i dogodność w porównaniu z niczym nieograniczoną swobodą fantazji i inicjatywy każdego poszczególnego dowódcy lub budowniczego, bo wojsko zmieniające pozycje znajduje zawsze na nowych stanowiskach też same znajome mu typy budowli, ten sam system flankowania i rozkład rowów łącznikowych.

bjar_1

Domyślam się, że to nie całość tego artykułu - można więcej?

Poltan

Schematy i szkice prześlę jak tylko opanuję sensowny program do wklejania zdjęć.

Poltan

[link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]

bjar_1

Wodzu, a podesłał byś mi na @ ten drugi szkic - bo tu to ja mało co widzę...

[link widoczny dla zalogowanych]

Laughing

Poltan

Nie ma sprawy. Niech służy.

bjar_1

Nie wiem czy wysłałeś, ale nic nie doszło... Crying or Very sad

Poltan

A teraz doszło?